Węgiel, będący przez wiele dekad jednym z najważniejszych surowców energetycznych na świecie, odgrywa obecnie kluczową rolę w debacie na temat przyszłości energetyki i ochrony klimatu. Jego znaczenie gospodarcze i energetyczne stoi w opozycji do coraz pilniejszych globalnych zobowiązań klimatycznych, które nakładają na państwa obowiązek redukcji emisji gazów cieplarnianych. Jak zatem wygląda przyszłość węgla w dobie transformacji energetycznej?
Węgiel jako źródło energii – teraźniejszość
Obecnie węgiel wciąż odgrywa istotną rolę w globalnym miksie energetycznym, szczególnie w krajach takich jak Chiny, Indie czy Indonezja, gdzie zapotrzebowanie na energię stale rośnie. Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA), w 2024 roku globalne zużycie węgla osiągnęło rekordowy poziom 8,77 miliarda ton, co stanowi najwyższy wynik w historii. Węgiel jest wykorzystywany głównie w energetyce, przemyśle stalowym oraz cementowym, a jego niski koszt i łatwa dostępność sprawiają, że nadal jest preferowanym paliwem w wielu rozwijających się gospodarkach. Jednak w krajach rozwiniętych, takich jak państwa Unii Europejskiej czy Stany Zjednoczone, znaczenie węgla stopniowo maleje. Transformacja energetyczna, oparta na rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE), oraz zobowiązania klimatyczne wymuszają zmiany w polityce energetycznej i zmniejszenie zależności od paliw kopalnych.
Globalne zobowiązania klimatyczne
Porozumienie paryskie z 2015 roku, będące kamieniem milowym w walce ze zmianami klimatycznymi, zobowiązało sygnatariuszy do ograniczenia globalnego ocieplenia do poziomu znacznie poniżej 2°C, a najlepiej do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Aby osiągnąć te cele, konieczne jest drastyczne ograniczenie emisji dwutlenku węgla (CO₂), a tym samym zmniejszenie roli węgla w globalnym miksie energetycznym. Rządy wielu krajów, w tym państw członkowskich Unii Europejskiej, przyjęły strategie osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. W ich ramach zakłada się stopniowe wycofywanie elektrowni węglowych, rozwój OZE oraz promowanie technologii niskoemisyjnych.
W krajach takich jak Niemcy, Francja czy Wielka Brytania, proces odchodzenia od węgla jest zaawansowany. Niemcy, które przez lata były jednym z największych konsumentów węgla w Europie, zobowiązały się do zamknięcia ostatnich elektrowni węglowych najpóźniej do 2038 roku. W Wielkiej Brytanii, gdzie węgiel odgrywał kluczową rolę w rewolucji przemysłowej, jego udział w miksie energetycznym spadł do zaledwie kilku procent. Unia Europejska wspiera transformację energetyczną poprzez fundusze takie jak Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, który ma pomóc regionom górniczym w przekształceniu swoich gospodarek i stworzeniu nowych miejsc pracy w sektorach niezwiązanych z węglem.
Węgiel w krajach rozwijających się
W przeciwieństwie do państw rozwiniętych, wiele krajów rozwijających się, takich jak Chiny, Indie czy Indonezja, wciąż intensywnie korzysta z węgla. W Chinach, które są największym konsumentem tego surowca, buduje się nowe elektrownie węglowe, aby zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na energię. Jednak nawet te kraje zaczynają dostrzegać konieczność transformacji energetycznej. Chiny ogłosiły plany osiągnięcia neutralności węglowej do 2060 roku, a Indie zapowiedziały cel zerowych emisji netto do 2070 roku. Choć proces ten będzie dłuższy niż w krajach rozwiniętych, postęp w technologii OZE oraz spadające koszty energii odnawialnej mogą przyspieszyć te zmiany.
Rola technologii w ograniczaniu emisji
Transformacja energetyczna wymaga nie tylko rozwoju OZE, ale także zastosowania nowoczesnych technologii w celu ograniczenia emisji z istniejących źródeł. Jednym z rozwiązań są technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS), które pozwalają na ograniczenie emisji CO₂ z elektrowni węglowych. Innym podejściem jest poprawa efektywności energetycznej elektrowni węglowych oraz inwestycje w hybrydowe systemy energetyczne, które łączą węgiel z innymi, mniej emisyjnymi źródłami energii. Proces odchodzenia od węgla wiąże się z wyzwaniami społecznymi i gospodarczymi. Regiony górnicze, takie jak Śląsk w Polsce czy Appalachy w USA, stoją przed koniecznością restrukturyzacji swoich gospodarek. Transformacja energetyczna musi uwzględniać potrzeby pracowników sektora górniczego oraz społeczności, które przez dekady były zależne od przemysłu węglowego. Stworzenie alternatywnych miejsc pracy i inwestowanie w nowe technologie mogą złagodzić negatywne skutki tego procesu.
Przyszłość węgla – wyzwania i perspektywy
Przyszłość węgla w globalnym miksie energetycznym będzie zależała od kilku kluczowych czynników:
- Postępu technologicznego w obszarze OZE i CCS.
- Tempa realizacji zobowiązań klimatycznych przez największych emitentów.
- Wsparcia finansowego dla regionów górniczych w transformacji gospodarczej.
- Zmian w polityce międzynarodowej dotyczących handlu emisjami i regulacji środowiskowych.
Przyszłość węgla w kontekście globalnych zobowiązań klimatycznych jest pełna wyzwań, ale także możliwości. Choć węgiel wciąż odgrywa istotną rolę w wielu gospodarkach, jego znaczenie będzie stopniowo maleć na rzecz bardziej zrównoważonych źródeł energii. Kluczowe będą inwestycje w technologie niskoemisyjne, wsparcie dla regionów zależnych od węgla oraz międzynarodowa współpraca w realizacji celów klimatycznych. Przejście na czystszą i bardziej zrównoważoną energetykę to konieczność, która może przynieść korzyści zarówno środowisku, jak i społeczeństwu.
